नरसिंह राव काँग्रेसचे अध्यक्ष असताना साडेचार वर्षे अ. भा. काँग्रेसचे सरचिटणीसपद भूषविणारे अहमद पटेल यांना सीताराम केसरी पक्षाचे नवे अध्यक्ष बनताच बढती मिळाली. इंदिरा गांधींच्या काळात पक्षाचा कोष समर्थपणे सांभाळणाऱ्या चाचा केसरींच्या मुरब्बी नजरेने अहमदभाईंची गुणवत्ता हेरली होती. स्वतः अध्यक्ष होताच त्यांनी पक्षाच्या खजिन्याची चावी अहमदभाईंकडे सोपविली. खुद्द केसरींना सोनिया गांधींसाठी मार्च १९९८ मध्ये काँग्रेसच्या अध्यक्षपदावरून पायउतार व्हावे लागले. पण अहमदभाई सोनियांच्या नेतृत्वाखालील काँग्रेसच्या नव्या रचनेतही कोषाध्यक्षपदी कायम राहिले. जवळजवळ आठ वर्षे गांधी घराण्याचे छत्र नसतानाही अहमद पटेल नरसिंह राव आणि सीताराम केसरी यांच्या काळात पक्षात आपले स्थान बळकट केले होते. सोनियांनी त्यांना कोषाध्यक्षपदी कायम ठेवल्यानंतर पक्षात त्यांचा दबदबा वाढू लागला होता. पण जुलै २००० मध्ये अहमद पटेल यांच्या कर्तृत्वाला अचानक दृष्ट लागली. त्यावेळी सोनिया गांधी यांचे स्वीय सहायक व्हिन्सेंट जॉर्ज सर्वशक्तीमान होते. पक्षनिधीच्या संदर्भात त्यांच्याशी झालेल्या वादाला गुजरातमध्ये माधवसिंह सोळंकी यांच्या नेतृत्वाखाली काँग्रेसजनांनी अहमदभाईंविरुद्ध ‘जिहाद’ पुकारल्यामुळे त्यांनी राजीनाम्याचे शस्त्र उगारले. सोनिया गांधींशी चर्चा न करताच त्यांनी हे टोकाचे पाऊल उचलले. प्रसिद्धी माध्यमांशीही त्याचवेळी ते प्रगटपणे शेवटचे बोलले असावे. पण झाले भलतेच. अहमदभाईंनी तावातावाने दिलेला कोषाध्यक्षपदाचा राजीनामा सोनियांनी तेवढय़ाच तत्परतेने स्वीकारला. त्यांना फेरविचाराची संधीही न देता. राजीव गांधी यांच्या हत्येनंतर प्रथमच काँग्रेस पक्षात अहमदभाई पुन्हा विजनवासात गेले होते. माधवसिंह सोळंकी यांच्या खांद्यावर बंदूक ठेवून व्हिन्सेंट जॉर्ज यांनी अहमदभाईंची १०, जनपथची दारे बंद केली होती.
सोनिया गांधी यांचे राजकीय सचिव असताना अहमद पटेल यांनी गडगंज संपत्ती कमावल्याचे आरोप अधूनमधून होतच असतात. दिल्लीच्या राजकीय वर्तुळात अहमदभाईंच्या अमाप संपत्तीची दबल्या आवाजात कुजबूज चाललेली असते. काँग्रेससाठी सर्वात मोठय़ा प्रमाणावर पक्षनिधी जमा करणारे अहमदभाईंना अशा आरोपांची सवय झाली आहे. आज काश्मीरपासून कन्याकुमारीपर्यंत प्रत्येक बडय़ा उद्योगपतीला अहमद पटेल यांचा दबदबा ठाऊक आहे. भारतातील मोठय़ातला मोठा उद्योगपती दिल्लीत आला आणि अहमदभाईंशी संपर्क न साधता परत गेला, असे क्वचितच होते. अहमद पटेल म्हणजे जगातील सर्वशक्तीमान नेत्यांपैकी एक सोनिया गांधींकडे जाणारे प्रवेशद्वार आहे, याची औद्योगिक घराण्यांना पुरती जाणीव आहे. त्यामुळे पैशाच्या थैल्या किंवा बॅगांपासून अनभिज्ञ असल्याचा दावा ते स्व:तही करणार नाहीत. गुजरातचे असल्यामुळे या राज्यातील सर्व बडय़ा उद्योजकांशी त्यांचे उत्तम संबंध आहेत. एवढेच नव्हे तर अनिवासी गुजरातींवरही त्यांच्या व्यक्तिमत्वाची मोहिनी आहे. मोठय़ा आर्थिक उलाढाली आणि गडगंज स्थावर संपत्तीशी त्याचा संबंध जोडला जाणे स्वाभाविक आहे. अहमदभाई हे ‘रातो के राजा’ आहेत. त्यांच्याशी गहन चर्चा करणारे २३, विलिंग्डन क्रिसेंटवर रात्री उशिराच पोहोचतात. रोज पहाटे चारच्या सुमाराला निद्रेच्या अधीन होण्यापूर्वी अहमद पटेल अनेक महत्त्वाच्या प्रकरणांना मार्गी लावत असतात. पक्षासाठी पैसा उभा करण्याच्या क्षमतेच्या बाबतीत काँग्रेसमधील त्यांचे सहकारी मित्र कमलनाथ आणि मुरली देवराही त्यांची बरोबरी करू शकत नाहीत, असे म्हटले जाते. एकीकडे पक्षाचा आर्थिक डोलारा सांभाळताना अहमद पटेल पक्षातील बारीकसारीक राजकीय घडामोडींवर नजर ठेवून असतात आणि अनेक संभाव्य अपघातांना वेळीच लगाम लावत असतात. पण या साऱ्या गोष्टी प्रसिद्धी माध्यमांच्या नजरेला पडणार नाही, याचीही काळजी घेतात. डाव्या आघाडीने बाहेरून दिलेला पाठिंबा काढून घेतल्यानंतर भारत-अमेरिका अणुकरार संकटात सापडला असताना अहमद पटेल यांनी पडद्यामागून केलेल्या राजकीय बेरजा आणि वजाबाक्यांमुळे मनमोहन सिंग सरकार अलगद तरले. लोकसभेतील शक्तीपरीक्षेमुळे अहमद पटेल यांची पक्षांतर्गत ताकद वाढली. लोकसभेतील शक्तीपरीक्षेपूर्वीच अहमद पटेल यांनी जनाधार नसलेल्या आपल्या मर्जीतील नेत्यांना पक्षात महत्त्वाच्या पदांवर बसविण्यात यश मिळविले होते. जनाधार नसलेले पृथ्वीराज चव्हाण, सुरेश पचौरी, बी. के. हरीप्रसाद, शकील अहमद, जयराम रमेश, सैफुद्दीन सोझ यांना सत्तेत व पक्षात महत्त्वाची पदे देऊन अहमद पटेल यांनी आपली बाजू बळकट केल्याचा त्यांच्या विरोधकांचा आरोप आहे. अहमद पटेल यांची छबी काँग्रेसच्या धर्मनिरपेक्ष प्रतिमेशी अजिबात न जुळणारी आहे. ते अतिशय धार्मिक प्रवृत्तीचे आहेत आणि कुठल्याही धार्मिक मुस्लीम व्यक्तीप्रमाणे त्यांचे आचरण असते. दर शुक्रवारी ते सार्वजनिक स्थळी नमाज पढतात. पण आपल्या समुदायातील लोकांच्या नजरा चुकविण्यासाठी ते प्रत्येकवेळी नव्या मशिदीत जातात, असे म्हटले जाते. अहमद पटेल यांना पक्षातील आपले पद एवढे महत्त्वाचे आहे की ते टिकविण्यासाठी ते पक्षाच्या हितांशीही तडजोड करायला मागेपुढे बघणार नाही, अशीही टीका त्यांच्यावर केली जाते. आपला स्वार्थ साधण्यासाठी वेगवेगळ्या वेळी वेगवेगळ्या गटांचा वापर करतात, असाही आरोप त्यांच्यावर करण्यात येतो.
