उपहार: विस्मरणात गेलेला गोड सिनेमा

या सिनेमात खरं तर गाण्यांची गरजच नव्हती. पण तरी, ‘मैं एक राजा हूं’ आणि ‘मांझी नैया ढ़ूँढ़े किनारा’ ही अनुक्रमे रफी आणि मुकेशने गायलेली गाणी बरी होती. ‘सुनी रे नगरिया’ हे लताच्या आवाजातलं एक रडगाणं पण त्या काळात बरंच वाजायचं. लता अरोरा नावाच्या, त्या काळातल्या उभरत्या अभिनेत्रीवर चित्रित झालेलं, ‘बोल री मेरी गुड्डी तुझे गुड्डा क़बूल?’ हेही एक गाणं आहे.

‘उपहार’ खरं तर ‘गुड्डी’च्या तोडीचा सिनेमा होता. पण काही सिनेमे सर्वार्थाने चांगले असूनही फार लवकर विस्मरणात जातात. राजश्री प्रोडक्शनची निर्मिती, सुधेंदू रॉयचं दिग्दर्शन, लक्ष्मी-प्यारेचं संगीत आणि मुख्य म्हणजे गुरुदेव टागोरांच्या ‘समाप्ती’ या कथेवर आधारित हा सिनेमा ४५ व्या अकॅडमी अवॉर्डसाठी, Indian entry for the Best Foreign Language Film म्हणून निवडला गेला होता, पण तिथे तो नॉमिनेट नाही झाला. त्यानंतर ताराचंद बडजात्या यांनी ‘उपहार’चा इंग्रजी रिमेक बनवण्याचं ठरवलं. त्यासाठी रामेश्वरीला करारबद्ध केलं. पण हा प्रोजेक्ट यथावकाश थंड्या बस्त्यात गेला.

माझे अनेक मित्र-मैत्रिणी म्हणतात, तू जया भादुरीवर उगाच खार खातेस. ते खरंही आहे. त्याचं कारण खासगी आहे. याच खासगी कारणामुळे मला सायरा बानू पण आवडत नाही बिचारी! पण ज्याचं जे चांगलं ते चांगलंच, या धोरणामुळे ‘उपहार’बद्दल लिहिणं अपरिहार्य होतं. त्यातून ही गोष्टच ‘पावली कम’ मुलीची आहे. ती जोपर्यंत ‘पावली कम’ म्हणजे साहित्यिक भाषेत ‘निरागस’ आहे, तोपर्यंत सिनेमात धमाल आहे. ती मनाने मोठी झाल्यावर सिनेमातला रस संपण्याची दाट शक्यता असते. पण तिथे सिनेमा ‘कमरेखाली’ पोचलेला असतो. ‘आता कळसाचं पाणी कधी पडणार’ या प्रश्नाने आपण पण बेचैन होतो आणि सिनेमाशी बांधले राहतो. ही ट्रिक फार जुनी आहे आणि आपल्याकडे ती सर्रास कितीही वेळा, कुठल्याही माध्यमात वापरली जाते. एकमेकांवर प्रेम करणारी दोन माणसं (म्हणजे बहुतेकवेळा एक स्त्री आणि एक पुरुष) ‘जवळ’ कधी (आणि कसे) येतात हे बघण्याची सुप्त इच्छा बहुसंख्य प्रेक्षकांना असते. हा खरं तर लैंगिक भावनेचं दमन केल्याचा परिणाम आहे, पण ते असो.

तर.. ‘उपहार’चे नायक-नायिका कधी एकदाचे रांगेला लागतायत हे बघण्याची इच्छा आपल्याला खुर्चीला बांधून ठेवते. आपली ही इच्छा दिग्दर्शक पूर्ण करतो. मिनूची व्यथा बघून तिची नणंद तिला कलकत्त्याला (तेव्हा कलकत्ताच होतं!) घेऊन येते. नणंदेच्या घरातल्या एका खोलीत तिची नवऱ्याशी भेट होते. तिला गुपचूप एका सजवलेल्या खोलीत लपवून ठेवलं जातं. उदास झालेल्या नायकाला फसवून त्या खोलीत पाठवलं जातं. तो तिला तिथे बघून चकित होतो.. हे सगळे घासून गुळगुळीत झालेले प्रकार होतात.. पण तो आत येतो ते अखेरचं दृश्य अतिशय देखणं झालेलं आहे. त्याला बघून मिनू बाहू पसरून त्याच्याकडे झेपावते. तो समाधानाने तिला मिठीत घेतो. हे सुखद मीलन फिरता कॅमेरा टॉप शॉटने आपल्याला दाखवतो. आणि बालपणाची ‘समाप्ती’ होते, ‘उपहारां’ची देवाणघेवाण होणार असते आणि सिनेमा संपतो! त्या शेवटच्या फिरत्या टॉप शॉटने सिनेमाचा कळस गाठलेला आहे! यूट्यूबवर जाऊन एक बार तो ‘उपहार’ देखना बनता है साहेब! गोड आहे सिनेमा!!