– ॲड. किशोर देशपांडे
सुरुवातीलाच मी हे स्पष्ट करू इच्छितो की, अमरावती मतदारसंघातील भाजपच्या उमेदवार सौ. नवनीत कौर व रवि राणा यांच्याविषयी माझ्या मनात व्यक्तिशः कोणताही आकस नाही. माझी व त्यांची प्रत्यक्ष ओळख जरी नसली, तरी रवि राणा यांना व त्यांच्या काकांना मी अनेक वर्षांपासून प्रत्यक्ष ओळखतो. शिवाय नवनीत राणा व रवि राणा यांच्या धाडसी व धडपड्या वृत्तीचे मला कौतुकच वाटते. दुसरे असे की नुकताच सुप्रीम कोर्टाच्या ज्या माननीय न्यायमूर्तींनी नवनीत राणा यांचे जातवैधता प्रमाणपत्र हे योग्य असल्याबाबत निकाल दिला, त्या न्यायमूर्तीच्या सद्हेतूविषयी मला कोणतीही शंका व्यक्त करायची नाही; तसेच या प्रकरणातील हायकोर्ट व सुप्रीम कोर्ट यांच्या निकालपत्रांच्या प्रती, २००० सालचा जातप्रमाणपत्र पडताळणी बाबतचा कायदा आणि त्याअंतर्गत २०१२ साली जारी करण्यात आलेले नियम, केवळ इतक्याच कागद- पत्रांच्या आधारे मी हा लेख लिहित आहे.
शाळा, कॉलेज, सरकारी नोकर्‍या आणि विविध स्तरांवरील निवडणुकांसाठी मागासवर्गीयांकरीता ज्या राखीव जागा असतात, त्या जागांचा लाभ मिळवण्यासाठी प्रथम संबंधित व्यक्तीला सक्षम प्राधिकाऱ्याकडून जातीचा दाखला मिळवावा लागतो व नंतर तो पडताळणी करीता शासनाने नियुक्त केलेल्या जात पडताळणी समितीकडे सादर करावा लागतो. जात पडताळणी समितीमध्ये उच्चस्तरीय शासकीय अधिकारी असतात व त्यांना दिवाणी न्यायालयाचे अधिकार प्रदान केले आहेत. परंतु त्यांच्या निर्णयावर कुठेही अपिलाची तरतूद नाही. जात पडताळणी समितीचा निर्णय जर संबंधित अर्जदारास अथवा त्याचे अर्जावर आक्षेप घेणाऱ्यास अमान्य असला, तर फक्त हायकोर्टात रिट याचिका तेवढी दाखल करता येते. नवनीत राणा यांनी पहिल्यांदा २०१४ साली अमरावती लोकसभा राखीव मतदारसंघातून निवडणूक लढविली. प्रस्तुत प्रकरणातील घटनाक्रमाचे आता नीट अवलोकन करू-
दिनांक ०२ जुलै २०१२ रोजी नवनीत राणा यांचे वडील हरभजनसिंग कुंडलेस यांनी ठाणे जिल्ह्यातील पालघर तालुक्यातल्या गंजा ढेकाळे ग्राम-पंचायतीकडे (जातीचा दाखला मिळण्याच्या उद्देशाने), जन्म-नोंदणी रजिस्टर मध्ये आपले नाव समाविष्ट करावे असा अर्ज केला. त्या अर्जासोबतच दि. १० जुलै २०१२ रोजी दाखल केलेल्या शपथपत्रात, हरभजनसिंग यांनी आपला जन्म हा त्याच गावात दि. १७ एप्रिल १९४९ रोजी झाल्याचे नमूद केले. त्यानुसार त्यांना मिळालेला जन्माचा दाखला हा पुढे अनेक तक्रारी आल्यामुळे, दि. २० डिसेंबर २०१३ रोजी रद्द करण्यात आला. हरभजनसिंग यांची जन्मतारीख ही त्यांच्याच पॅनकार्ड व पासपोर्टनुसार दि. १७ एप्रिल १९४९ नसून, दि. १७ एप्रिल १९५४ असल्याचे व त्यांचा जन्म हा पंजाबमधील ‘खोखरा’ येथे झाल्याचे नमूद होते. आता या दोन तारखांचे महत्त्व मुळात यासाठी आहे की, नियमानुसार दि. १० ऑगस्ट १९५० रोजी अर्जदार जर संबंधित क्षेत्रातील कायमचा रहिवासी असेल, तर त्याला जातीचा दाखला मिळविणे सोपे असते. परंतु अर्जदाराचा जन्म जर दि. १० ऑगस्ट १९५० नंतर झाला असेल, तर त्याचे सामान्य रहिवासाचे ठिकाण हे इतर गोष्टींवर अवलंबून असते. म्हणजे संबंधित अर्जदाराचे वडील किंवा आजोबा अथवा पणजोबा यांचे त्या विशिष्ट तारखेस कायमस्वरूपी निवासाचे जे कोणते ठिकाण असेल, तेच त्या अर्जदाराचे देखील सामान्य रहिवासाचे ठिकाण मानले जाते.
