मेड इन जपान: ‘सोनी’ च्या संस्थापकाची वाचायलाच हवी अशी कहाणी

‘मेड इन जपान’ प्रत्येकानं वाचायलाच हवं. मी तर म्हणेन, अशी पुस्तकं आपल्याकडे अभ्यासक्रमात का असू नयेत? मेड इन जपान फक्त मोरिटांची गोष्ट नाही सांगत, दुसऱ्या महायुद्धात बेचिराख झाल्यानंतर जपान अक्षरश: राखेतून कसा उभा राहीला त्याचं मूर्तिमंत चित्र हे पुस्तकं उभ करतं. ७ मे १९४६ रोजी २० लोक एका युद्धानं उद्धवस्त झालेल्या इमारतीत जमतात. टोकियो टेलिकम्युनिकेशन इंजनिअरिंग कार्पोरेशन नावाची कंपनी स्थापन करतात. त्यात दोन जण महत्वाचे- ३८ वर्षाचे मसारु इबूका आणि २५ वर्षाचे अकिओ मोरिटा. संस्थापक आणि सहसंस्थापक. पुढे तीच कंपनी सोनी कार्पोरेशन म्हणून जगभर पसरली. एक छोटसं रोपटं वटवृक्ष कसं झालं हे वाचनं झपाटून टाकणारं आहे.

एखादी कंपनी मोठी होते, ती यशस्वी होते तर तिच्या पाठीमागे एक क्रिटीकल विचार असतो. सगळ्यात महत्वाचं म्हणजे एक मोकळपणा लागतो. उदारपणे टीका स्वीकारता येण्याचा उमदेपणा हवा. अडचणीतून मार्ग काढता यायला हवा. नोरीओ ओहगाची गोष्ट जबराट आहे. नोरीओ हा संगीताचा विद्यार्थी असतो. तो कॉलेजात असतानाच सोनीच्या म्यूझिक प्रोडक्टसवर अनेक प्रश्नचिन्हं उपस्थित करतो. सोनीच्या इंजिनिअर्सना भंडाऊन सोडतो. शेवटी नोरीओला घेऊन मंडळी कंपनीत येतात. तिथं आल्यानंतर तो मोरीटाशी वाद घालत असतो. तो विद्यार्थी असूनही आपण सोनीच्या कंपनीच्या मालकाशी वाद घालतोय याचीही तो फिकीर करत नाही. मोरीटा त्याला सोनी जॉईन करायला सांगतात. तो ती ऑफर धूडकावतो. नंतर तो पुढच्या संगीत शिक्षणासाठी जर्मनीला जातो. मोरीटा त्याला तिकडच्या इलेक्ट्रॉनिक्सबद्दल लिहायला सांगतात. हा प्रसंग आहे १९४७ चा. म्हणजे आपल्याला स्वातंत्र्य मिळालं त्यावर्षीचा. तो ते करतो.

दरम्यान दशकभराचा काळ निघून जातो. मोरीटा सोनीचे म्युझिक प्रोडक्ट आणि त्याबद्दलचं नोरीओचं मत कंपनी आवर्जून घेत रहाते. नोरीओ संगीताचं शिक्षण घेऊन जपानला परततो. लग्न करतो. लवकरच मोठा संगीतकार म्हणून त्याची ख्याती होते . त्याचे कॉन्सर्ट होत रहातात. मोरीटा त्याला घेऊन युरोपाच्या टूरवर जातात. कारण त्यांना तो ‘सोनी’ त हवाच असतो. त्याच्यासोबत अनेक विषयावर चर्चा होते.  शेवटी  अमेरिकेच्या टूरमध्ये मोरीटा त्याला सोनीसाठी व्यवस्थापक म्हणून रूजू होण्याची  ऑफर देतात. तो ती तेव्हाही उडवून लावतो. म्हणतो,  सोनी ही इंजनिअर्स लोकांची कंपनी आहे आणि खूप जुनाट पद्धतीनं तिचं कामकाज चालते.

नोरीओची गोष्ट एक उदाहरण आहे. एक टीका करणारा कॉलेजवयीन मुलगा ते कंपनीचा बोर्ड मेंबर. मला नोरीओपेक्षाही त्याला ग्रुम करणारा, त्याच्यावर विश्वास टाकणारा, त्याची टीका सकारात्मक घेणारा मोरीटा मोठा वाटला. फरफेक्ट लीडर. सोनी मोठी झाली ते कदाचित अशा लहान लहान प्रसंगातून. असे किती तरी प्रसंग मेड इन जपानमध्ये आहेत. मी सुरुवातीलाच म्हटलंय मेड इन जपान हा एक दीर्घ अनुभव आहे आणि वाचणाऱ्याला तो नवी दृष्टी देऊन जातो. डोकं, मेंदू स्कॅन करतो.