औरंग्याची कबर खोदणाऱ्यांची खबर

-ज्ञानेश महाराव

(संपादक, साप्ताहिक ‘चित्रलेखा’)

———————————————-

इतिहासातली मढी उकरून काढण्याची खोड पूर्णपणे वाईटच! परंतु, गेली ३५-४० वर्ष हिंदू- मुस्लीम धर्मांधता पेटती ठेवण्यासाठी जुनी- पुराणी मढी उकरून त्याभोवती देशाचं राजकारण सत्ता लाभाचा पिंगा घालण्यात दंग आहे. त्यात आता औरंगजेबाच्या कबरीची भर पडलीय. ती कबर असलेल्या खुलताबाद आणि औरंगाबाद शहरात २५ किलोमीटरचे अंतर आहे. औरंगजेब (जन्म : १६१८; मृत्यू : ३ नोव्हें. १७०७ ) हा दिल्लीचा बादशाह. परंतु, छत्रपती शिवाजीराजांच्या स्वराज्य निर्माणाच्या मोहिमांनी तो कमालीचा अस्वस्थ झाला होता. त्याने नानाप्रकारे शिवरायांना कोंडीत पकडण्याचा प्रयत्न केला. पण प्रत्येकदा तो अपयशी ठरला. १६३६ ते १६४४ ह्या काळात औरंगजेबला त्याच्या वडिलांनी- बादशाह शाहजहान याने सुभेदारीसाठी दौलताबादला पाठवलं होतं. त्यावेळी ‘खडकी’ ह्या नावाने ओळखला जाणारा हा परिसर औरंगजेबचा आवडता प्रांत होता. तो दख्खनच्या परिसरात फिरायचा. त्याने दौलताबाद ते वेरुळ हा रस्ता बांधला होता. औरंगजेबाला १६५२ मध्ये दुसऱ्यांदा ‘खडकी’ची सुभेदारी मिळाली. त्यानंतर तो तिथे १६५९ पर्यंत राहिला. या ७ वर्षांत त्याने तिथे अनेक वास्तू बांधल्या. यात ‘किले अर्क’ आणि ‘हिमायत बाग’ यासारख्या अनेक बागांचा समावेश होतो. त्यामुळेच ‘खडकी’चे ‘औरंगाबाद’ असे नामांतर झाले.

छत्रपती शिवरायांचं (३ एप्रिल १६८० रोजी) निधन झालं. शिवरायांच्या पश्चात संभाजी राजे ‘छत्रपती’ झाले. १६८१-८२ मध्ये मराठा साम्राज्याचे आक्रमण वाढू लागलं; म्हणून औरंगजेब पुन्हा दक्षिणेत आला आणि त्याने औरंगाबादेत आपला तळ ठोकला. त्याने कटात फसून पकडलेल्या संभाजीराजांची अत्यंत क्रूरपणे हत्या (११ मार्च १६८९ रोजी) केली. संभाजीपुत्र शाहूला आपल्या नजरकैदेत तब्बल २० वर्षे ठेवले. त्याच्यावर इस्लामी संस्कार करण्याचा प्रयत्न केला. त्याचवेळी औरंगजेब मोठा फौजफाटा घेऊन स्वराज्याचे लचके तोडण्याचा प्रयत्न करीत होता. तो मावळे निकराची झुंज देत हाणून पाडत होते. संभाजीराजांच्या हत्येनंतर मावळे जवळपास निर्नायक होते. परंतु त्यांना औरंगजेबाला रोखण्यासाठी रायगडावरचा भगवा आणि शिवरायांनी दिलेला ’स्वराज्य’ हा मंत्र पुरेसा होता. दरम्यान, ताराराणी यांचा उदय झाला. त्या शिवरायांचे स्वराज्याचे ‘सरसेनापती’ हंबीरराव मोहिते यांच्या कन्या. त्यांचा जन्म १६७५ मध्ये झाला. वडील- हंबीररावांनी त्यांना लहानपणापासून युद्धकलेचे शिक्षण दिले होते. १६८३-८४ च्या सुमारास ताराबाईंचे लग्न शिवरायांचे द्वितीय पुत्र राजाराम महाराज यांच्याशी झाले. तत्पूर्वी, शिवरायांच्या मृत्यूनंतर ‘छत्रपती’ पदासाठी वादाची शक्यता निर्माण होण्याची लक्षणं दिसताच; हबीररावांनी आपले सख्खे भाचे व ‘भावी जावई’ असलेल्या राजाराम महाराजांऐवजी संभाजीराजांची ‘छत्रपती’पदी निवड करून आपल्या न्यायवृतीचे दर्शन घडविले.

संभाजीराजांची हत्या झाली. ’संभाजी’पुत्र शाहू औरंगजेबच्या कैदेत अडकल्याने राजाराम महाराज ‘छत्रपती’ झाले. त्यानंतर काही दिवसांत- म्हणजे १६८९ मध्येच मुघलांनी रायगडास वेढा घातला. त्यातून राजाराम महाराजांसह ताराराणी शिताफीने निसटल्या. तिथून राजाराम महाराज जिंजी (तामीळनाडू) येथे पोहोचले; तर ताराराणी विशाळगड (कोल्हापूर) येथे पोहोचल्या. तिथे ताराराणींनी लष्करी व मुलकी व्यवहाराची माहिती शिकून घेतली. १६९१ मध्ये त्या जिंजीला राजाराम महाराज यांच्याकडे पोहोचल्या. त्यांना ९ जून १६९६ रोजी पुत्र झाला. त्याचे ‘शिवाजी’ असे नामकरण झाले. परंतु त्यांचा पुत्रप्राप्तीचा आनंद फार काळ टिकला नाही. ३ मार्च १७०० रोजी राजाराम महाराजांचा सिंहगडावर मृत्यू झाला. औरंगजेबला वाटलं, आता मराठा साम्राज्याचा अंतिम निकाल लागला! त्याचा हा अंदाज पंचविशीतल्या ताराराणींनी खोटा ठरवला.

स्वराज्याचे युवराज ‘संभाजीपुत्र’ शाहू औरंगजेबच्या कैदेत होते आणि औरंगजेबच्या आक्रमणामुळे दक्षिणेतील स्वराज्याची घडी विस्कटली होती. मुघल सैन्याने हल्ल्यांचा धुमाकूळ घालून शिवरायांनी मोठ्या शौर्याने कब्जात आणलेले सर्व किल्ले एकेक करीत जिंकले होते. मराठ्यांची गादी वारसाविना मोकळी होती. अशात ताराराणी यांनी आपल्या चार वर्षांच्या मुलाचा – म्हणजे ’शिवाजी- दुसरा’चा विशाळगडावर राज्याभिषेक करवून घेतला आणि त्याच्या नावाने त्या कारभार पाहू लागल्या. धनाजी जाधव हे त्यांचे ’सेनापती’ होते. त्यांच्या सोबतीला उदाजी चव्हाण, चंद्रसेन जाधव, कान्होजी आंग्रे, बाळाजी विश्वनाथ (पुढे ते सातारा गादीचे ’छत्रपती’ शाहू यांच्याकडून प्रधानकीची वस्त्रे – अधिकार घेऊन ‘पहिला पेशवा’ झाले.) हे शूर सेनानी एकत्र आले होते. यांच्या बळावर ताराराणी स्वत: घोडदौड करून, कधी तलवारीच्या बळावर तर कधी मुत्सदी बोलणी करून एक-एक करीत किल्ले जिंकू लागल्या.

एक स्त्री युद्धात आपल्याला भारी पडते, हा विचार नव्वद वयाच्या जवळ आलेल्या औरंगजेबला असह्य होऊ लागला. त्यातून त्याच्याकडून अधिक चुका होऊ लागल्या. त्यात २५ वर्षे आपले घर-दार सोडून आलेले मुघल सैन्यही वैतागले होते. त्यातच माणमध्ये आलेल्या महापुरात घोडे, खजिना आणि मुघल सैनिक मोठ्या संख्येने वाहून गेले. बादशहा औरंगजेबही लंगडा झाला होता. हा मोका साधून ताराराणी आणि त्यांच्या शूर मावळ्यांनी गालितगात्र झालेल्या औरंगजेबला मराठी मातीत ‘अल्ला प्यारे’ करून टाकले. त्याच्या मृत्यूनंतर ’संभाजीपुत्र’ शाहू महाराजांची सुटका झाली. त्यांनी परतताच ‘छत्रपती’पद मागितले. परंतु, तब्बल ७ वर्षे मिळेल त्या मावळ्यांना घेऊन औरंगजेबशी लढणार्‍या ताराराणींनी शाहूंची मागणी धुडकावली. या वादात मराठेशाहीच्या कारभाऱ्यांनी तेल टाकण्याचा उद्योग केल्याने ह्या वादाची परिणती युद्धात झाली. त्याची अखेर शाहू महाराजांची ’सातारा गादी’ आणि पलीकडे, ताराराणीसाहेबांची ‘करवीर गादी’ अशी ‘छत्रपती’पदाची वाटणी झाली. ताराराणी १७६१ पर्यंत म्हणजे वयाच्या ८६ वर्षांपर्यंत जागल्या. औरंगजेबचा खातमा अहमदनगरमध्ये झाला. परंतु, त्याच्या इच्छेनुसार, त्याच्या मृतदेहाचे दफन खुलताबादला करण्यात आलं.

—— 2——-

कोल्हापूरच्या ताराराणींचा ऐतिहासिक पराक्रम

औरंगजेबने आपल्या इच्छापत्रात ‘मृत्यूनंतर माझी कबर माझे गुरू सैय्यद झैनुद्दीन सिराजी यांच्या शेजारी असावी. ती मी स्वतः कमावलेल्या पैशातच बांधावी. त्यावर एक मोगऱ्याचं छोटं रोपटं लावावं,’ अशा सूचना केल्या होत्या. त्यानुसार खुलताबादला ‘गुरू’ सैय्यद झैनुद्दीन सिराजी यांच्या कबरीशेजारी औरंगजेबची कबर बांधण्यात आली. औरंगजेब फावल्या वेळात टोप्या विणायचा आणि ‘कुराण शरीफ’ नकलून काढायचा. त्यातून जी कमाई झाली, तेवढ्याच पैशात; म्हणजे १४ रुपये १२ आणे खर्चात त्यावेळी कबर बांधण्यात आलीय. ही कबर औरंगजेबचा मुलगा आझमशाह ह्याने बांधलीय. त्याने पुढे आपल्या आईच्या स्मरणार्थ औरंगाबादेत ‘ताजमहाल’सारखा दिसणारा ‘बीबी का मकबरा’ही बांधला. त्यात औरंगजेबच्या पत्नीची कबर आहे. १९०४-०५ च्या दरम्यान लॉर्ड कर्झनला ह्या कबरीची माहिती समजली. ‘१६५९ ते १७०७ इतका काळ दिल्लीचा बादशहा असलेल्याची कबर इतकी साधी कशी काय असू शकते?’ असं वाटल्याने त्याने कबरीभोवती मार्बल ग्रिल बसवून थोडी सजावट केली. (ही कबर पुरातत्त्व विभागाच्या अखत्यारीत आहे.)

दक्षिण भारतातील ‘इस्लामगड’ आणि सुफी पंथाचे केंद्र असलेल्या खुलताबादेत ‘भद्रा मारुती’ ह्या धार्मिक स्थळाबरोबर सुफी संत आणि इस्लामी राजघराण्यातील व्यक्तींच्या कबरी आहेत. त्यात एक कबर औरंगजेबची आहे. ह्यापेक्षा त्या कबरीला आजवर फारसे काही महत्त्व नव्हते. तथापि, गेल्या आठवड्यात तिथे AIMIM पक्षाचे नेते आणि तेलंगणाचे आमदार अकबरूद्दीन ओवेसी गेल्याने नव्या राजकीय वादाला तोंड फुटले. ओवेसींचे तिथे जाणे, हे सहज नव्हते. त्यात योजकता होतीच. महाराष्ट्रात १९ महानगरपालिका निवडणुकीच्या प्रतीक्षेत आहेत. त्यात औरंगाबाद व मराठवाड्यातील आणखी काही महानगरपालिका व जिल्हा परिषदा यांचाही समावेश आहे. AIMIM चे इम्तियाज जलील हे सध्या औरंगाबादचे खासदार आहेत. औरंगाबाद शहरात मुस्लिमांची संख्या लक्षणीय आहे. ती मतं अजूनही बऱ्यापैकी ‘काँग्रेस-राष्ट्रवादी काँग्रेस’ बरोबर आहेत. ती ‘भाजप’कडे येणार नाही, हे स्पष्ट आहे. ती AIMIM कडे एकगठ्ठा येण्यासाठी ओवेसी बंधूप्रमाणे ’भाजप’ही प्रयत्नशील आहे. म्हणूनच अकबरूद्दीन ओवेसींच्या ‘औरंगजेब कबरी दर्शना’नंतर ‘शिवसेना’ला ‘औरंगाबादचा नामबदल संभाजीनगर’ करण्याच्या घोषणांची आठवण देत उचकवण्यात आलं. तसाच, ‘औरंगजेबची कबर महाराष्ट्रात कशाला हवी ? ती उखडून दाखवा!’ असा आवाजही ’शिवसेना’ला देण्यात आलाय. ह्यात ‘शिवसेना’ची हिंदू मतं आणि ‘काँग्रेस-राष्ट्रवादी काँग्रेस’ची मुस्लीम मतं तोडण्याचा ‘डबल गेम’ आहे.

तथापि, त्यासाठी केलेली अपेक्षा साफ चुकीची आहे. ताराराणी आणि त्यांच्या मावळ्यांनी औरंगजेबला संपवलाय. पण त्यांनी त्याच्या इच्छेनुसार खुलताबादला त्याची ’कबर’ होऊ दिली. यातून त्यांनी शिवाजीराजांचा स्वराज्यधर्म जागवलाय! मारण्यासाठी आलेल्या अफझलखानाला ठार मारल्यावर शिवरायांनी त्याची कबर प्रतापगडावर बांधू दिली. त्यामुळे ‘औरंगजेबची कबर’ उखडण्याची अतिरेकी भाषा करणं, हेच मुळी स्वराज्य धर्माला नाकारण्यासारखं आहे.

तसेच संभाजीराजांची हत्या तुळापूर येथे झाली. ते पुणे जिल्ह्यात येतं. म्हणून संभाजीराजांचं स्मरण जागवण्यासाठी पुणे जिल्ह्याचा नामबदल ’संभाजीनगर’ असा केला पाहिजे. ते ‘पेशव्यांचं पुणे’ म्हणणाऱ्यांना मान्य आहे का, ते आधी तपासून घ्यावं! औरंगजेबला ’कबरी’त घालण्याचं ऐतिहासिक कार्य ताराराणीसाहेब आणि त्यांच्या फौजेने केलंय. हा इतिहास लक्षात ठेवून औरंगजेबला कबरीपुरतंच मर्यादित ठेवण्यासाठी औरंगाबाद जिल्ह्याचा नामबदल ‘ताराराणी नगर’ असा केला पाहिजे. असे काही ओवेसी बंधूना सुचणार नाही आणि त्यांना ‘टीम बी’ म्हणून वापरणारे असा आग्रह धरणार नाहीत!

——–3————

बोल बदमाशा, देवाचा बाप कोण ?

‘ब्रह्मदेवाच्या नाभी (बेंबी) तून नाही, तर भट-ब्राह्मणांच्या पोटातून देव-देवतांची निर्मिती झालीय,’ हे कठोर सत्य ‘प्रबोधन’कार ठाकरे यांनी ‘देवळांचा धर्म, धर्माची देवळे’ ह्या पुस्तिकेत सविस्तरपणे सांगितलंय. हेच ‘स्फूर्ती’ ह्या कवितेत ‘केशवसुत’ (कृष्णाजी केशव दामले ) सांगताना लिहितात-

अडवतील जर देव, तरी

झगडू त्याच्याशी निकरी

हार न जाऊ रतीभरी

देव – दानवा नरे निर्मिले,

हे मत लोका कवळू द्या!

हेच मत गेले शेकडो वर्षे संत-सुधारक सांगत आहेत. पण ते जनमत होऊ नये, यासाठी ‘भूदेव’ म्हणून मिरवणारे भट-ब्राह्मण आणि त्यांच्या थोतांडाचा बाजार वाढवणारे त्यांचे चालक-मालक नाना युक्त्या – क्लृप्त्या वापरून लोकांना भ्रमिष्ट करीत असतात. कधी अरिष्टांची भीती घालून; तर कुणाला स्वर्ग- मोक्षाची लालूच दाखवून लोकांच्या मतीची माती करीत; आपल्या पोटाची भूक भागवत असतात. त्यामुळे ही लूटमार दाखवण्यासाठी कुणी ‘देवाचा बाप’ दाखवला की ‘स्वयंभू भूदेव’ आणि त्यांना वापरणारे धर्मवीर झपाटल्यागत थैमान घालतात. अशा नाच्यांसाठी ‘सोशल मीडिया’चा प्लॅटफॉर्म ‘सब भूमी गोपाल की’ सारखा झालाय. तिथे त्यांनी सध्या नास्तिकतेच्या धारेवर ‘राष्ट्रवादी काँग्रेस’चे प्रमुख शरद पवार यांना धरले आहे.

त्याची सुरुवात ‘मनसे’प्रमुख राज ठाकरे यांनी केलीय आणि त्याचीच ‘री’ भक्त मंडळी ओढत आहेत. त्यातून ‘देव – धर्म हे भटी सापळे’ हे प्रबोधनकार ठाकरे यांचे म्हणणे अधिक ठळक होत असल्याने; त्यावर ‘प्रबोधन’कारांनीच सांगितल्यानुसार उपाय योजणे अगत्याचे आहे. तो असा आहे –

देव- धर्म हे, भटी सापळे।

घातक झाले, देशा॥१

मोडा तोडा, उलथुनी पाडा।

उखडा त्यांच्या, पाशा॥२

हिंदुत्वाच्या नावाने सनातनी – कर्मकांडी ब्राह्मण्याचा पाश आवळत लोकशाहीचा गळा घोट केला जातोय, हे देशाचं वर्तमान आहे. हे लक्षात घेऊनच सातारामधील एका कार्यक्रमात शरद पवार यांनी *जवाहर राठोड* यांची ‘पाथरवट’ ही कविता वाचून दाखवली असावी. त्यात कवी म्हणतात-

आम्ही पाथरवट! निर्माण करतो चक्कीचे पाट !

ज्या पाटाने पीठ आणि रोटी दिली तुम्हाला !!

आम्ही मात्र अन्नाच्या कणासाठी-

रोजच नुसती घरघर करतोय !

दुसरे काय?… आमचंच दुर्दैव !

आम्हीच निर्माण केलेल्या जात्यातून,

आम्हीच पिसले जातोय !!