बाईत खोल काय असतं?…आईपण की बाईपण?

पत्रात काय आहे हे मी सांगणार नाही. पण पात्रं कशी गुंफावीत आणि त्यात आपण कसे गुंतत जातो हा अनुभवच जगावेगळा. खरं तर ती पात्र नाहीतच. ते आयुष्य आहे. म्हटलं तर ही गोष्ट अमेरिकेतून चीनला जाऊन तिथल्या चायनीज बाईशी लग्न करणाऱ्या मॅकलॉईडची ही गोष्ट आहे. म्हटलं तर बाप अमेरिकन आणि आई चायनीज क्रांतीकारी असणाऱ्या गेराल्डची ही गोष्ट आहे. म्हटलं तर जिचा नवरा हाफ चायनीज-हाफ अमेरिकन असणाऱ्या एलिझाबेथची गोष्ट आहे, म्हटलं तर ज्याचा बाप मिक्स असलेला पण आई अमेरिकन असणाऱ्या रेनीची ही गोष्ट आहे. म्हटलं तर ज्या पुरूषावर आपलं प्रेमच नाही त्याचा वंश वाढवणाऱ्या क्रांतीकारी बाईची ही गोष्ट आहे. म्हटलं तर एका अमेरिकनची दुसरी बायको होऊन त्याचं मुल वाढवणाऱ्या चायनीज बाईची ही गोष्ट आहे. म्हटलं तर नवऱ्यावर नितांत प्रेम करणाऱ्या, पत्रातून एकमेकांना सर्व काही सांगणाऱ्या दोन सवतींची ही गोष्ट आहे. पण गोष्ट सांगते ती एलिझाबेथच.

लेटर फ्रॉम पेकिंगची गोष्ट अगदी साधीय म्हणूनच कालातीत असावी. १९५७ साली कादंबरी प्रकाशित झालीय पण त्यातला वांशिक, भाषिक संघर्ष आजही आपल्याला रिलेट करतो. ज्यावेळेस जग हिंदू-मुसलमान-ख्रिश्चन आणि त्याच्या प्युअरटीवर जोर देतंय त्यावेळेस लेटर फ्रॉम पेकींगमधलं जग आपले डोळे उघडे करतं. माणसं जगताना काय काय करत रहातात, काळ-वेळ त्यांना काय काय करायला लावते हे वाचणंच एका दिर्घ प्रवासाचा अनुभव देतं.

आणखी एक गोष्ट- लोकसत्ताचं मराठी संपादकीय तुम्हाला एक वेळेस अवघड जाऊ शकतं पण बकच पर्ल बकचं इंग्रजी नाही. सर्वात अवघड काय तर सोप्पं लिहिणं. ते एका सिद्धहस्त लेखकाचंच काम असू शकतं. मी पर्ल बकच्या ‘द गूड अर्थ’ आणि ‘लेटर फ्रॉम पेकिंग’ अशा दोन्ही कादंबऱ्या वाचल्या. कुठेही तिच्या कादंबऱ्या ग्यान पाजळत नाहीत. शब्दबंबाळ भाषा नाही. जड जड असं काही त्या देत नाहीत. गोष्ट कौटूंबिक, रोजच्या जगण्यातली अशी असते म्हणूनच ती तगडी होऊन जाते.

हे पुस्तक त्यांच्यासाठी नाही जे वंश, जात, धर्म शुद्धीवर विश्वास ठेवतात. अर्थात त्यांनीही ते वाचावंच. पण त्रास होऊ शकतो. पण मी सुरुवातीलाच बकचं वाक्य टाकलंय- बाईचं बाईपण जास्त खोल असतं. अर्थातच त्यानं चांगल्या चांगल्यांचा इतिहास कलरफूल केलाय.

पर्ल बक ही देशी रायटर आहे. १९३८ साली तिला ज्यावेळेस नोबेल मिळालं त्यावेळेसचं तिचं भाषण वाचलं तरी त्याचा अंदाज येईल. पर्ल बक स्वत: अमेरिकन पण मिशनाऱ्यांचं पोर म्हणून चीनमध्ये गेली. बहुतांश आयुष्य तिनं तिथेच घालवलं. तिचं चायनीज नावही आहे. तिच्या कादंबरीची गोष्ट आणि ती वेगळी नाही. तिचे अनुभव उसने नाहीत. ती जे जगली तेच तिच्या पुस्तकात दिसतं. म्हणूनच तिचं काहीच वाचताना हवेतलं नाही वाटत.

माझ्याकडची कॉपी १९५७ चीच आहे. ऑनलाईनही पुस्तक विक्रीसाठी आहे. पण अर्थातच ते महाग असणारच. पर्ल बकची पुस्तकं फुटपाथवरही ओरीजनल जुनी मिळतात. तिथही तुम्ही तिचं अख्खं कलेक्शन घेऊ शकता.