सारेगामाचा डिजीटल सूर
सारेगामाचा फेसबुक सोबतचा करार हा अनेक अर्थांनी लक्षणीय असा आहे. एक तर अलीकडेच सारेगामाने स्पॉटीफाय या म्युझिक स्ट्रीमिंग कंपनीसोबत याच प्रकारातील करार केला आहे. या पाठोपाठ आता फेसबुकनेही याच प्रकारचे डील केल्याने सारेगामा आता डिजीटल विश्‍वात रग्गड कमाई करणार असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. सारेगामाची ही लवचिकता तशी आश्‍चर्यकारक नाही. कारण ही कंपनी काळाची पावले अचूकपणे ओळखण्यासाठी ख्यात आहे. १९०२ साली देशात ध्वनीमुद्रीत झालेली पहिली रेकॉर्ड असो की, १९३१ साली प्रदर्शित झालेला देशातील पहिला बोलपट यांचे रेकॉर्डीग त्यांनीच केले होते. नंतरही या कंपनीने सातत्याने नाविन्याचा ध्यास घेतला आहे. यामुळे सारेगामाकडे आज विविध भारतीय भाषांमधील तब्बल एक लाखांपेक्षा जास्त गाणी आणि संगीताचे अधिकार आहेत. भारतातील निम्म्या संगीताचे स्वामित्व सारेगामाकडे आहे. तर याच्या विक्रीसाठी आवश्यक असणारे कौशल्य देखील त्यांच्याकडे आहे. अनेक दशकांपर्यंत एलपी रेकॉर्डच्या माध्यमातून (एचएमव्ही ब्रँड !) त्यांनी संगीताची विक्री केली. यानंतर उण्यापुर्‍या दीड-दोन दशकांपर्यंत ऑडिओ कॅसेटस विकल्या. एकविसाव्या शतकाच्या प्रारंभी सीडीच्या माध्यमातून आपल्या ग्राहकांपर्यंत संगीत पोहचवले. मध्यंतरी पेन ड्राईव्हमध्ये संगीताचे आकर्षक पॅक विकले. यानंतर विक्रीत साचलेपणा वाटू लागल्यानंतर त्यांनी ‘कारवा’ या डिजीटल प्लेअरला लाँच केले. याच्या अनेक आवृत्त्या निघाल्या असून याला अतिशय उदंड प्रतिसाद लाभला आहे. भारतीयांच्या भाव जीवनाशी एकरूप झालेल्या रेडिओचे बाह्यांग वापरून त्यांनी सादर केलेला हा डिजीटल म्युझिक प्लेअर तुफान लोकप्रिय झाला असून याला आजही खूप मागणी आहे. तर स्वतंत्र म्युझिक स्टोअर (https://www.saregama.com/musicstore ) आणि अ‍ॅपच्या माध्यमातूनही या कंपनीचे संगीत उपलब्ध आहे. युट्युब, गाना आदींसह १०० पेक्षा जास्त डिजीटल पार्टनर्सच्या माध्यमातून गाणी व संगीताच्या विविध प्रकारांपासून ते कॉलर ट्युन्सपर्यंत कमाईचे मार्ग त्यांनी आधीच शोधून ठेवलेले होते. यात आता फेसबुक सारख्या बलाढ्य पार्टनरची भर पडणार आहे.
याचाच अर्थ असा की, सारेगामाने आपल्या कटेंटच्या दर्जावर भर देतांना याच्या डिलीव्हरीकडे जरा देखील दुर्लक्ष केले नाही. म्हणजे त्यांनी उत्पादन आणि मार्केटींग या दोन्ही बाजू समर्थपणे सांभाळल्या आहेत. यामुळे एकच कटेंट हे विविध स्वरूपात वापरून यापासून उत्पन्न मिळवण्याला त्यांनी प्राधान्य दिले. खरं तर पायरसीमुळे अनेक म्युझिक कंपन्या लयास गेल्या असून बर्‍याचशा जेरीस आलेल्या आहेत. तर सारेगामाने मात्र सर्व आव्हानांचा यशस्वी मुकाबला केला असून यात त्यांच्या लवचिकतेचा मोठा वाटा आहे. आज सीडी वा स्मार्टफोन अ‍ॅपसारखी स्वत:ची डिलीव्हरी सिस्टीम त्यांनी विकसित केली आहे. याच्या जोडीला ‘कारवा’सारख्या उपकरणापासून ते फेसबुक, इन्स्टाग्रामसारख्या डिजीटल मंचावरील रॉयल्टीतून उत्पन्नाचे मार्ग त्यांनी तयार केले आहेत. फिजीकल ते डिजीटल या सर्व माध्यमांमधून ते पैसे कमावत आहेत. तर, सारेगामाच्या लवचिकतेच्या पार्श्‍वभूमीवर मुद्रीत माध्यमाची तुलना केली असता आपल्याला लवचिकतेचा अभाव हा फरक स्पष्ट दिसतो. अनेक दशकांपासून कागदाच्या पलीकडे आपले उत्पादन पोहचवण्याची प्रणाली विकसित करण्यात अनेक वर्तमानपत्रे अयशस्वी ठरली असून कोरोनाचा त्यांना जोरदार फटका बसणार आहे. तर नाविन्याचा स्वीकार करणारी व लवचिक राहणारी वर्तमानपत्रे यात टिकून राहतील ही बाब उघड आहे.
